valide sultan ne demek?

Valide sultan (), Osmanlı padişahlarının saltanatları sırasında hayatta olan annelerine verilen unvandı.

Kaynaklarda "vâlide-i pâdişâh", "vâlide-i saâdetpenâh", "mehd-i ulyâ-yı saltanat" şeklinde de geçmektedir. Kösem Sultan "ümmü’l-mü’minîn", Pertevniyal Sultan "ümmü’l-cihân" unvanlari kullanılmış ve Hatice Turhan Sultan devlet adamı ve tarihci Defterdar Sarı Mehmed Paşa tarafından, ölümü vesilesiyle "devletin bir rükn-i rekîni" olarak niteledirilmiştir.¹

İlk valide sultan Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi Ayşe Hafsa Sultan² olmak üzere Osmanlı padişahları tahta çıktıkları zaman anneleri de Valide Sultan unvanını alarak büyük bir siyasi güce ve oldukça yüksek miktarda bir gelire sahip olurlardı. Valide Sultanlar bu geliri genellikle hastane, külliye, cami ve medrese inşa ettirmek için kullanırlar, bazen de fakirlere yiyecek dağıtmak, sünnet ettirmek, düğün yapmak gibi hayır işleri yaparlardı.

Tarihçe

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Ayşe Hafsa Sultan'ın padişah üzerinde etkisi çok büyük olmuştur.³ Zira kendisi ilk Valide Sultandır. Onun dışında Valide Sultanlar genellikle siyasete karışmazlardı. Ancak kadınlar saltanatı adı verilen dönemde başlatıcısı Hürrem Sultan ve diğerleri ; Nurbanu Sultan, Safiye Sultan ve özellikle Kösem Sultan devlet yönetiminde söz sahibi olmuşlardır.

Kösem Sultan oğlu IV. Murad tahta çıktığında 11 yaşında olduğu için naiplik sıfatıyla devleti bizzat yönetmiştir. Ancak IV. Mehmed'in annesi Turhan Hatice Sultan'la birlikte Valide Sultan'ların etkisi tekrar azaldı, tekrar geleneksel görevleri olan hayır işlerine döndüler.⁴ Osmanlı Devleti'nin son dönemlerindeki Valide Sultanlardan Bezmialem Sultan ve Pertevniyal Sultan İstanbul'daki birçok saray, cami, hastane ve okul inşaatlarına imzalarını atmışlardır. Osmanlı Devleti'nin en son Valide Sultanı II. Abdülhamid'in manevi annesi Piristû Kadın Efendidir. Padişahın öz annesi olmamasına rağmen padişah tarafından Valide Sultanlık unvanına getirilmiş, 1904 yılındaki ölümüne kadar bu görevde kalmıştır. II. Abdülhamit'ten sonraki padişahlar tahta çıktıklarında anneleri ölmüş olduklarından 1904 yılında Valide Sultanlık kurumu sona ermiştir.

Saltanat Naibeliği

Kimi zaman padişahlar küçük yaşta tahta geçtiklerinden anneleri onların adına hükümler vererek ya da oğulları ile istişare ederek kararlarında etkili olurlardı. Buna ilk örnek olarak Handan Valide Sultan verilebilir.⁵ Çünkü Leslie Pierce'a göre oğlu adına bizzat devleti yönetmiştir.⁶ Ardından gelen Halime Valide Sultan oğlunun akli dengesi yerinde olmadığından da naibe olarak devlet yönetiminde söz sahibi olmuştur. Daha sonra Şubat 1618'de 2.Osman tahta çıkmıştır. Annesi Valide Mahfiruz Sultan da oğlunun tahta çıkışından kendisinin ölümüne (28 Ekim 1620) kadar saltanat naibesi olarak devleti idare etmiştir.

Ancak bu kısa süreli dönemlere karşın Kösem Valide Sultan 10 seneyi aşkın zaman naibelik yapmıştır.⁷ Daha sonra kendisinden kurtulduktan sonra gelini Turhan Valide Sultan da devleti yönetmiş ve onunla da naibelik kurumu son bulmuştur.

Büyük Valide Sultan

Vâlide-i Kebīre ya da Büyük Valide Sultan, oğlu vefat ya da tahtan indirilme sebebi ile yeni tahta geçen padişahın döneminde de Valide Sultan makamını taşıyan kişinin unvanıdır. Handan Sultan'ın oğlu I. Ahmed, tahta çıkar çıkmaz Safiye Sultan'ı Eski Saray'a göndermişti.⁸ Çünkü Safiye Sultan oğlu öldüğü için Valide Sultanlık makamını kaybetmişti.

Bu bir emsal teşkil etmiş olacak ki; IV. Mehmet döneminde Kösem Sultan 25 yıl boyunca çok etkin bir rol oynadığı için devlette söz sahibi kişiler Turhan Sultan'ı istemediler ve yeni bir makam arayışı içine girdiler.

Bütün bu hadiselerin sonunda Vâlide-i Kebīr yani Büyük Valide Sultan makamı ile Kösem Sultan iktidarı yeniden ele geçirdi. Turhan Sultan ise 'Vâlide-i Sagīr' (küçük valide) adı ile anılmaya başlandı.

Valide sultanlar listesi

Vâlide Hâtûn Adı	Oğlu olan Padişah	Eşi olan Padişah	Asıl Adı	Uyruğu	Vâlide Hâtûnluk Süresi
Nilüfer Hâtûn	I. Murad	I. Orhan	Horofira	Rum	1362 - 1383
Devlet Hâtûn	I. Mehmed	I. Bayezid	Devlet	Türk - Kütahya, Germiyanoğulları Beyliği	1413 - 1414
Emine Hâtûn	II. Murad	I. Mehmed	Emine	Elbistan - Kahramanmaraş, Dulkadiroğulları Beyliği	1421-1449
Hümâ Hâtûn	II. Mehmed	II. Murad	Hatice Âlime	Devrekani - Kastamonu, Candaroğulları Beyliği	1444-1446
Sitti Mükrime Hatun	II. Bayezid	II. Mehmed	Mû’kerime	Elbistan - Kahramanmaraş, Dulkadiroğulları Beyliği	(Not 1)
Emine Gül-Bahar Vâlide Hâtûn (Not 2)	II. Bayezid	II. Mehmed	Emine	Arnavut - Kosova	1481-1492
II. Gülbahar Hatun	I. Selim	II. Bayezid	Külbahar	Rum - Kolhis / Laz - Laziǩa	(Not 3)
Ayşe Hâtûn	I. Selim	II. Bayezid	A’işa	Elbistan - Kahramanmaraş, Dulkadiroğulları Beyliği	(Not 3)
Vâlide Sultan Adı	Oğlu olan Padişah	Eşi olan Padişah	Asıl Adı	Uyruğu	Valide Sultanlık Süresi
Ayşe Hafsa (A’işa Hâfize) Vâlide Sultân	I. Süleyman	I. Selim	(?)	Arnavut, Muzaka ailesi	1520-1534
Minrimah Vâlide Sultân	I. Süleyman, II. Selim, III. Murad		(?)	Turkish, Ottoman Empire	1558-1578
Afife Nûrbânu Vâlide Sultân	III. Murad	II. Selim	Cecilia Baffo	Páros, Kiklad Adaları(?)	1574-1583
Sâfiye Vâlide Sultân	III. Mehmed	III. Murad	Sofia	Arnavut veya Venedikli	1595-1603
Handan Vâlide Sultân	I. Ahmed	III. Mehmed	(?)9	Çerkes	1603-1605
Fûl-Dâne Vâlide Sultân / Halime Valide Sultan	I. Mustafa	III. Mehmed	(?)10	Abaza	1617-1618 1622-1623
Mâh-Firûze Hatice Vâlide Sultân	II. Osman	I. Ahmed	Hansuret Bikeç11	Çerkes, Kabardey Hanedanı1213	1618-1620
Meh-Peyker Kösem Vâlide Sultân	IV. Murad I. İbrahim	I. Ahmed	Anastasia	Bosnalı veya Yunan	1623-1648
Hatice Turhan Vâlide Sultân	IV. Mehmed	I. İbrahim	(?)14	Ukraynalı15 veya Çerkes16	1648-1682
Saliha Dil-Âşûb Vâlide Sultân	II. Süleyman	I. İbrahim	(?)17	(?)18	1687-1689
Emetullah Rabia Gülnuş Vâlide Sultân	II. Mustafa III. Ahmed	IV. Mehmed	(?)19	Resmo(?) - Girit, Venedik Cumhuriyeti	1695-1715
Salihâ Sebkati Vâlide Sultân	I. Mahmud	II. Mustafa	(?)20	(?)21	1730-1739
Şâh-Süvar Vâlide Sultân	III. Osman	II. Mustafa	(?)22	(?)23	1754-1756
Mihr-î-Şah Vâlide Sultân	III. Selim	III. Mustafa	(?)	Gürcü24	1789-1805
Ayşe Sineperver Vâlide Sultân	IV. Mustafa	I. Abdülhamid	(?)25	(?)26	1807-1808
Nakş-î-Dil Vâlide Sultân	II. Mahmud	I. Abdülhamid	(?)27	Gürcü28	1808-1817
Bezm-î-Alem Vâlide Sultân	Abdülmecid	II. Mahmud	(?)29	Gürcü(?)30	1839-1853
Pertav-Nihâl (Pertevniyal) Vâlide Sultân	Abdülaziz	II. Mahmud	(?)	Çerkes(?)31	1861-1876
Şevk-Efzâ Vâlide Sultân	V. Murad	Abdülmecid	(?)32	Çerkes33	1876-1876
Rahîme Piristû Vâlide Sultân	II. Abdülhamid (üvey oğlu)	Abdülmecid	Râhime	Osmanlı Çerkes -Ubuhlar Kabilesi	1876-1904

Notlar

• <div id="Not 1">

  Not 1: Öz annesidir, ya oğlu padişah olmadan önce vefat etmiştir, veyahutta bir başka nedenle Vâlide Sultân olamamıştır.

  </div>
• <div id="Not 2">

  Not 2: Öz annesi değildir ama onu büyütmüştür ya da mânevî annesi olarak Vâlide Sultân olmuştur.

  </div>
• <div id="Not 3">

  Not 3: Öz ve mânevî anneleri farklı kaynaklarda farklı olarak bertilmektedir.

  </div>

Ayrıca bakınız

• Osmanlı padişah eşleri listesi
• Valide sultanlar listesi
• Kadınlar saltanatı

Kaynakça

Orijinal kaynak: valide sultan. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Akyıldız, Ali (2012) "Valide Sultan TDV İslam Ansiklopedisi Cilt:42, sayfa:496, 'Valide Sultan' maddesi ↩

2. Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. New York: Oxford University Press US. ISBN 9780195086775 ↩

3. ↩

4. Gelişim Hachette Ansiklopedisi 9.Cilt sf.3097 ↩

5. Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Universitesi Ph.D. doktora tezi, Say:126  ↩

6. Leslie P. Peirce, The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, The İmperial Harem Instution, Oxford University Press, Sayfa: 127 ↩

7. Türkiye Diyanet Vakfı, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, Basım Yılı 2002, Sayfa: 274, 275 ↩

8. Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Üniversitesi Ph.D. doktora tezi, Say.:126  ↩

9. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, Sayfa: 219 ↩

10. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, Sayfa: 237 ↩

11. ↩
12. ↩
13. ↩

14. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, s. 245 ↩

15. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41, s. 423 ↩

16. ↩

17. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları. s. 253 ↩

18. ↩

19. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, s. 266 ↩

20. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, s. 286 ↩

21. ↩

22. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, s. 288 ↩

23. ↩

24. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Osmanlı tarihi: cilt. Karal, E.Z. Nizam-ı Cedit ve Tanzimat devirleri, 1789-1856 (1957), Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1961, pp. 13, 16. ↩

25. Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, sayfa: 354 ↩

26. ↩

27. TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 32, sayfa: 343 ↩

28. (Nakşîdil Sultan Gürcü asıllıdır). ↩

29. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, sayfa: 383 ↩

30. TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 6, sayfa: 108 ↩

31. TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 34, sayfa: 239 ↩

32. Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. baskı, sayfa: 421 ↩

33. ↩

Kategoriler